Al eeuwenlang intrigeert en inspireert de natuur componisten. “Want in u bloeide de mooie bloem op. Zij schonk haar parfum aan alle kruiden, die dor waren.” Zo goot Hildegard von Bingen haar visioenen in de vroege twaalfde eeuw in verzen. En ze verklankte de krachtige natuurbeelden met muziek die naar de harmonie der sferen verwees. Van de ontluikende natuur in de lente tot de melancholie bij een zonsondergang, dit soort beelden refereerden in de 19de-eeuwse poëzie aan uiteenlopende gevoelens, verschillende fases van het leven ook. De doorgaans erg suggestieve verzen lieten meer dan genoeg ruimte aan de liedcomponisten om het onuitgesprokene of het onzegbare te verklanken met stem, piano of orkest.
Componisten met een hart voor de natuur gingen ook zonder woorden aan de slag: kwetterende vogels in vingervlugge trillers, pastorale taferelen in wiegende maatsoorten of spectaculaire jachttaferelen begeleid door hoorngeschal. Bachs voorloper in Leipzig, Johann Kuhnau, schreef dat het met dat uitbeelden van vogelzang nogal meeviel, “maar in andere gevallen moet je toch op zoek naar analogie en beeldspraak”, besefte hij. Clichés en trucjes maakten steeds meer plaats voor originele verbeelding en voor het compositorisch genie.
Vanaf de late achttiende eeuw drong het besef door dat de natuur door de mens bedreigd kon worden. Joseph Haydn ontwaarde doorheen de Londense smog de gevolgen van de prille industriële revolutie. De kwetterende vogeltjes, kabbelende beekjes of voorbijtrekkende storm in zijn oratoria tonen de goddelijke natuur als idyllisch tegengewicht. Ludwig van Beethoven vluchtte vaak uit de Weense stadsdrukte naar bos en platteland in een poging om de stress ontstaan door allerlei beslommeringen weg te laten vloeien. “Niemand kan meer van het platteland houden dan ik”, schreef hij aan Thérèse Malfatti. “Bossen, bomen en rotsen produceren de echo waar de mens zo naar verlangt.” Zijn Pastorale is zoals hij zelf aangaf “meer het uitdrukken van gevoelens dan toonschildering”. Contemplatieve klanken krijgen hier vrije doorgang. Bovenal verklankt Beethoven in de Pastorale, net als Felix Mendelssohn in de ouverture die Hebriden, het natuurschoon in coherente, logische en krachtige muzikale structuren, en in een hoogst persoonlijke muziektaal. Muziek met dergelijk kwaliteitslabel kan de muziekliefhebber echt in vervoering brengen.
En dat label verdienen ook de door natuurbeelden geïnspireerde composities van componisten als Gustav Mahler en Claude Debussy, of van componist- ornitholoog Olivier Messiaen die eigenhandig genoteerde vogelzang een eigenzinnige, karaktervolle muzikale vertaling gaf.
Vandaag zien we de relatie tussen mens en natuur dikwijls in een iets ander daglicht. Begrippen als ‘adem’, luchtkwaliteit en fijnstof wijzen ons op een aantal ongemakkelijke waarheden, en dat doet ons weer met nieuwe oren naar deze muziek luisteren. Zo is er zelfs sprake van een akoestische ecologie, wanneer componisten – zoals Einojuhani Rautavaara die in een orkestwerk originele vogelgeluiden integreert die bij de poolcirkel werden opgenomen – de ecologische omgeving in hun werk laten binnensluipen. CO2-uitstoot reduceren doet het niet meteen, uitnodigen tot bewustzijnsverandering misschien wel. TE
De ‘Pastorale’ met Philippe Herreweghe
20.05.2022 – 20:00
Koningin Elisabethzaal, Antwerpen
21.05.2022 – 20:00
Concertgebouw Brugge
Categorieën:Uncategorized
antwerpsomagazine.wordpress.com 