In oktober 1907, een jaar voor Mahlers Zevende symfonie in Praag gecreëerd werd, had de componist met Jean Sibelius een vaak geciteerd gesprek over de essentie van de symfonie. Mahler beweerde dat de symfonie als de wereld moest zijn. Ze moest alles bevatten. Wie de onvergelijkbare Zevende over zich heen laat komen, wordt door vele werelden en door uiteenlopende facetten van het leven overspoeld. Misschien is ze wel de meest fantasierijke, en tegelijk meest heterogene, van de Mahlersymfonieën. De componist vermeldde in een brief alvast dat hij het een van zijn beste werken vond.
De Zevende symfonie bevat typische Mahleringrediënten zoals een mars, natuurevocaties, dansmuziek, citaten en parafrasen uit eigen en andermans werk waarbij het groteske en het sublieme elkaar de hand reiken. De veelzijdigheid van het aardse bestaan en hoe hij zich daar tegenover kon positioneren, het klinkt ook in zijn zes voorgaande symfonieën door. En dat viel niet bij iedereen altijd in goede aarde. Sommige tijdgenoten beschouwden de tragische Zesde symfonie als een product van een tijdperk dat elk maatgevoel verloren had en zich overgaf aan buitensporigheden. Maar Mahler zou zich door hen niet laten intimideren. Aan zijn geliefde Alma Schindler had hij in 1901 het volgende laten weten: “Het is essentieel je nooit te laten leiden door de mening van de buitenwereld en je weg voort te zetten, zowel in het leven als in het scheppen, zonder je te laten verwarren door mislukkingen of uit de koers te laten drijven door bijval.” En dus zette Mahler zijn zoektocht onverstoord verder in de Zevende symfonie, die hij aankondigde als vrolijk en optimistisch. Hij maakte opnieuw gebruik van een breed emotioneel en expressief palet dat bijzonder rijkgeschakeerd was geworden. In de Zevende hoor je levensvreugde, hoop, liefde, droom en verlangen, maar ook onzekerheid, wanhoop en sarcasme.
Grensverleggend
Om die uiteenlopende facetten van het leven symfonisch te verklanken, zette Gustav Mahler reusachtige orkestmiddelen in. Hij trok niet alleen alle bekende registers open, maar zocht ook naar originele combinaties en verkende nieuwe muzikale klankwerelden. Ook daarom wordt de Zevende symfonie wel eens tot de meest grensverleggende Mahlerwerken gerekend. Dirigenten hebben alvast een flinke kluif aan dit weerbarstige werk. Eliahu Inbal; die alle Mahlersymfonieën dirigeerde en opnam, en nu bij Antwerp Symphony dit meesterwerk vertolkt, omschrijft de uitdaging zo: “Men moet bij Mahler bereid zijn het onaangename en het banale als esthetische expressiemiddelen te aanvaarden en ze tijdens de uitvoering ook uit het orkest naar boven proberen te halen. In Mahlers symfonieën worden voortdurend tegenstellingen met elkaar geconfronteerd: waar schoonheid is, is tegelijk ook lelijkheid. En de dirigent moet zijn uiterste best doen om deze botsingen zo helder mogelijk te presenteren.”
Nachtwacht
Helderheid is er alvast in de overkoepelende structuur van de Zevende symfonie. Binnen de vijfdelige structuur trekken de twee Nachtmusiken als deel II en IV de aandacht. De nacht als symbool voor het onbekende en het mysterieuze past helemaal bij de toenmalige tijdsgeest. Voor de sfeer van de eerste Nachtmusik met de dialogerende hoorns op en naast het podium, refereerde Mahler naar verluidt aan de sfeer van Rembrandts Nachtwacht. De tweede Nachtmusik wordt eerder als een liefdevolle serenade omschreven. Hier duikt dan ook niet toevallig een gitaar en mandoline op in de orkestratie.
Brengt Mahler een nachtelijke serenade aan zijn vrouw Alma? Dat wordt wel eens gesuggereerd. De Nachtmusiken ontstonden tijdens de zomermaanden van 1904. Op 15 juni 1904 werd Mahlers tweede dochter Anna Justina geboren die vanwege haar sprekende ogen de koosnaam ‘Gucki’ kreeg. Ondanks die fijne gebeurtenis zijn er echter ook aanwijzingen dat de componist en zijn vrouw Alma in deze periode steeds meer van elkaar vervreemdden. Alma omschrijft zich in haar dagboek in die periode als slachtoffer van een door werkdrift bezeten, ascetisch genie. Wat er zich in het privéleven van de componist ook afspeelde, de Zevende is ontzettend veel ruimer dan wat anekdotische beschrijvingen. Het werk blijft overigens niet gespeend van humor. Mahler dacht en ademde vooral zuivere muziek die hij hier vaak in de meest levendige polyfone structuren presenteert. In zijn ongebreidelde fantasie en variatiedrift toont hij zich hier creatiever dan ooit. In elk deel valt de briljante en uiterst originele orkestratie op.
De wereld van vandaag
De Zevende symfonie evolueert van tegenstrijdige emoties en twijfel langs nachtelijke visioenen naar een triomfantelijke en bonte finale waar elegantie, contradansen en uitzinnigheid lijken te baden in het zonlicht. Zo bekeken is de Zevende misschien wel een tocht van donker naar licht, een catharsis die tijd en ruimte overstijgt. Daarom is ze ook vandaag nog inspirerend en betekenisvol. Of zoals Eliahu Inbal het omschrijft: “Mahlers muziek sluit nauw aan bij de wereld van vandaag. Dat beseffen we meer dan ooit. Mahler is de moderne componist bij uitstek. Zijn muziek weerspiegelt ook vandaag nog de hoop en de angst van ontelbare mensen.” TE
Inbal dirigeert Mahler 7
Vr 20.01.2023 – 20:00
Koningin Elisabethzaal, Antwerpen
Categorieën:Uncategorized
antwerpsomagazine.wordpress.com 