Het Antwerp Symphony Orchestra zet de Mattheuspassie van Johann Sebastian Bach op het programma. Voor het eerst, maar zeker niet voor het laatst. Met de jaarlijkse uitvoering van een van Bachs passies wordt een nieuwe traditie ingezet en de bekendste passie mag de spits afbijten. Het dramatische verhaal – waarin Jezus wordt verraden voor dertig zilverstukken – houdt velen in de ban. Zeker door de meeslepende wisselwerking tussen tekst en muziek in Bachs versie van het Bijbelverhaal.
Het lijdensverhaal van Christus wordt al eeuwenlang gezongen in de liturgie van de Goede Week. Het was Bach die met zijn Mattheuspassie een dramatische muzikale lezing van het verhaal bracht, stipt Ignace Thevelein aan. Hij is in het bisdom Brugge verantwoordelijk voor de kerkmuziek en kapelmeester van de Sint- Salvatorskathedraal. Als dirigent voerde hij de Mattheuspassie al verschillende keren uit. ‘Het drama slaat op het feit dat dit een toneel is met verschillende figuren. Bijzonder is dat Bach het verhaal onderbreekt met overwegingen en bedenkingen in de vorm van aria’s. Die drukken de emotie van een moment in het verhaal uit. Ze laten de toehoorder intenser meeleven met de gebeurtenissen. Een tweede belangrijke ingreep is dat Bach koralen – kerkliederen dus – in het verhaal voegt. Die liederen waren destijds in het 18e-eeuwse Leipzig van Bach zeer goed gekend. Bach gaf deelnemers aan de kerkdienst zo de ‘kans om te reageren op het lijden van Jezus en hun verbondenheid uit de drukken’.
Dertig zilverstukken. Die krijgt Judas van de hogepriesters om Jezus te verraden.
Geen verraad voor het geld
Dertig zilverstukken. Die krijgt Judas van de hogepriesters om Jezus te verraden. ‘Maar dertig zilverstukken’, merkt Thevelein op. ‘Dat was heel weinig geld, dat bedrag werd betaald voor een slaaf. Judas heeft Jezus dus helemaal niet verraden voor het grote geld. Als hij beseft dat Jezus ten dode opgeschreven is, krijgt hij berouw. Maar het kwaad is geschied, hij kan zijn fout niet herstellen. Het is een uitzichtloze situatie en de enige oplossing die hij nog ziet, is uit het leven stappen. Het boek Judas van de Israelische schrijver Amos Oz bevat een zeer interessante hypothese: volgens Oz gelooft Judas echt dat Jezus de zoon van God is, terwijl de anderen daaraan twijfelen. Door Jezus over te leveren aan de Romeinen, denkt hij hem de kans te geven zich te bewijzen als de echte zoon van God. Maar als Jezus geen stunt doet om zich te bevrijden, is Judas totaal ontgoocheld. In die ontgoocheling beneemt hij zich van het leven. Maar het zou te makkelijk zijn als Jezus ons zou overtuigen met wonderen. Geloven is net iets aannemen op het woord van een andere. Het is niet zeker zijn. Het is belangrijk om deze kant van de figuur Judas ook te belichten. Petrus heeft Jezus ook verraden, zij het niet voor geld. Zelfs drie keer! Wat is het verschil tussen beide figuren? Soms gaat men te snel over de diepte van die personages, maar Bach deed dat niet. De aria Blute nur, du liebes Herz lijkt te gaan over het bloedend hart van een moeder. Maar dat stuk gaat over Jezus die als een moeder was voor Judas. Zijn hart bloedt omdat Judas, het kind dat hij heeft opgevoed, hem zo verraden heeft. Het toont aan hoeveel diepte Bach in dit werk heeft gebracht.’
Verdriet, angst, teleurstelling, paniek, berusting, berouw, maar ook hoop en geloof: de Mattheuspassie staat bol van de emoties.
Troost in de stilte
Het is uiteraard niet alleen de tekst, maar ook de muziek die de toehoorder een emotionele belevenis bezorgt. ‘De muziek transformeert de teksten’, zegt Thevelein. ‘Ook mensen die de tekst niet begrijpen, worden geraakt door de muziek. De inhoud wordt door de muziek geprojecteerd, op een sterkere manier dan wanneer je gewoon de tekst zou lezen.’ Naast tekst en muziek bepaalt ook een derde element de beleving van de Mattheuspassie: de stilte. In zijn boek Troost in muziek. Een polyfone blik op de Mattheuspassie wijst filosoof Hendrik Opdebeeck op wat twee van de coauteurs over de stilte schrijven. Hij merkt op dat ‘zowel Sigiswald Kuijken, die tijdens zijn leven in de richting van het geloof evolueerde, als Philippe Herreweghe, die beweert een omgekeerde evolutie mee te maken, de conclusie trekken dat uiteindelijk slechts in de nabijheid van stilte troost te vinden is’. Ignace Thevelein ziet veel dirigenten een stilte inbouwen tussen de nummers van de Mattheuspassie. Hij doet dat zelf ook en op een bepaald moment zelfs erg ingrijpend.
‘Bij de dood van Jezus heb ik tijdens uitvoeringen een volledige minuut stilte gehouden. Dat is indrukwekkend, hoor.’
Met de uitvoering onder leiding van Richard Egarr brengt Antwerp Symphony Orchestra voor het eerst de Mattheuspassie. Het concert aan de vooravond van de Goede Week zet een nieuwe traditie in: die van de jaarlijkse uitvoering van een van Bachs passies. Ignace Thevelein ziet het graag gebeuren. ‘De Mattheuspassie wordt wereldwijd uitgevoerd. Ook in China en Japan trekt het stuk volle zalen. Het is een werk dat cultuurverschillen overstijgt.
Thevelein – zelf priester – denkt dat de Mattheuspassie zowel gelovigen als nietgelovigen aangrijpt omdat elke mens er iets anders in kan vinden. Hij haalt het boek van Opdebeeck aan om te stellen dat de muziek troost brengt, ook los van het verhaal. ‘Het werkt helend, zeker in een tijd van stress. Mensen nemen een bad in de Mattheuspassie en komen er anders uit.’ Verdriet, angst, teleurstelling, paniek, berusting, berouw, maar ook hoop en geloof: de Mattheuspassie staat bol van de emoties. Voor Thevelein appelleren ze aan het dagelijkse leven van de luisteraar, maar ook aan wat er in de wereld gebeurt. ‘Thema’s als de zinloze dood of het zinloze lijden: je moet de krant maar openslaan en je leest erover. Dat wordt door de muziek zeer pakkend aangebracht en daardoor spreekt het ook zoveel sterker aan. Bach als toppunt van de menselijke kunst met daaraan gekoppeld die emoties: ik denk dat dat ervoor zorgt dat de Mattheuspassie zo beklijft.’ MVM
Vr 03.04.2020 — 19:00
LAATSTE TICKETS
Koningin Elisabethzaal, Antwerpen
Richard Egarr dirigent
Choeur de Chambre de Namur
Kinderkoor Opera Ballet Vlaanderen
Nicholas Mulroy tenor
Neal Davies bariton
Lucie Chartin sopraan
Rosanne van Sandwijk mezzosopraan
Andrew Tortise tenor
Roberto Lorenzi basbariton
Bach Mattheuspassie, BWV 244
Tickets vanaf €18
Categorieën:Verdieping
antwerpsomagazine.wordpress.com 