Na hun fel gesmaakte Ivan de Verschrikkelijke laten de makers van Het Banket zich weer uitvoerig inspireren door een historische figuur. Egmont is geen geschiedenisles, maar laat wel de gevoelens en ideeën van graaf Lamoraal van Egmont en zijn tijdgenoten herleven. Beethoven schreef zijn Egmont bij Goethes toneelstuk, de tekst van Het Banket refereert daaraan zonder een kopie te zijn.De voorstelling is een symbiose van tekst door Jan Decleir en Peter Van den Begin met een selectie van werk van Beethoven. Wie Egmont precies was en hoe hij een mythe werd na zijn dood, vertellen historica Aline Goosens en Brechtje Louwaard en Tristan Versteven van Het Banket.
‘Egmont is geen geschiedenisles, maar laat wel de gevoelens en ideeën van graaf Lamoraal van Egmont en zijn tijdgenoten herleven.’
Zijn biografe Aline Goosens schetst Lamoraal van Egmont (1522-1568), de graaf van Egmont, als een vooraanstaand militair: ‘Egmont diende in het leger van keizer Karel V en bouwde in de Nederlanden een reputatie op als uitstekend militair strateeg. Hij arrangeerde in opdracht van de keizer het huwelijk van diens zoon Filips II met Maria I van Engeland die we ook kennen als Bloody Mary. Egmont slaagde in zijn missie en zo liep zijn militaire carrière over in een politieke waarin hij veel macht verwierf.’ Samen met Willem van Oranje en de graaf van Horne werd hij raadgever van Margaretha van Parma, de landvoogdes over de Zuidelijke Nederlanden ten tijde van Filips II, die in 1555 zijn vader opvolgde. In die woelige tijden hielden religieuze spanningen de Lage Landen in hun greep. Die spanningen hadden ook een grote invloed op Egmonts leven en leidden uiteindelijk ook tot zijn dood. ‘Het protestantisme was in opmars in de Zuidelijke Nederlanden en Egmont moest de repressieve politiek van Filips II uitvoeren. Filips II stuurde aan op een strenge religieuze onderdrukking, ondersteund door de Spaanse Inquisitie. Maar Margaretha voerde een eerder pragmatische politiek, daarin gesteund door haar drie adviseurs. De beeldenstorm in 1566 bracht daar verandering in. In grote delen van het huidige België en Noord-Frankrijk werden katholieke heiligenbeelden vernield. Religieuze en sociale strubbelingen zorgden voor onrust en Filips II besloot daar zeer hard tegen op te treden. Egmont – die in zijn eigen entourage enkele protestanten telde, maar zelf katholiek bleef – bleef vasthouden aan de meer gematigde lijn. Hij was overtuigd dat hij Filips II daarvan kon overtuigen, maar een missie naar het Spaanse hof draaide uit op een teleurstelling. Filips II begreep dat Egmont zijn richtlijnen niet toepaste en de graaf viel in ongenade.’
Doodvonnis
Het bezoek zou een stroomversnelling veroorzaken en het leven van Egmont een dramatische wending geven, schetst Goosens. ‘Willem van Oranje voelde aan dat de situatie zou escaleren en besloot naar Noord-Holland te vluchten. Hij vroeg Egmont om mee te gaan, maar die weigerde, net als de graaf van Horne. Filips II stuurde de Hertog van Alva om orde op zaken te stellen en liet hem in 1567 de twee graven arresteren. De beschuldiging? Verraad, omdat de graven zijn orders niet hadden opgevolgd. Filips II wilde een duidelijk voorbeeld stellen. Hij vreesde dat zijn rijk zou uiteenvallen om religieuze of politieke redenen. Het proces duurde negen maanden en leverde een zware akte van beschuldiging van maar liefst dertig bladzijden op. Voor Filips II was het duidelijk: de gematigde politiek van Egmont had tot de beeldenstorm, sociale onlusten en de opkomst van het protestantisme geleid. Het proces mondde uit in het doodvonnis voor beide graven. Dat was een schok voor de bevolking. De executie van twee van de meest vooraanstaande leden van de adel accepteerde men niet.’ Brechtje Louwaard ziet parallellen met de tijden waarin we nu leven. ‘De gematigde lijn was volgens Margaretha van Parma de uitgelezen manier om het wat rustig te houden. Ze was eerder pragmatisch dan idealistisch. Het is heel interessant om te zien hoe we ons vandaag dezelfde vragen stellen. Ook nu denken veel mensen dat leven en laten leven de meest duurzame manier is om vrede te bewerkstelligen. En zoals de beeldenstorm ten tijde van Egmont stelt vandaag het terrorisme de gematigden voor uitdagingen. Het wordt heel moeilijk om de gematigde lijn te verdedigen als mensen luchthavens opblazen.’
‘Voor Filips II was het duidelijk: de gematigde politiek van Egmont had tot de beeldenstorm, sociale onlusten en de opkomst van het protestantisme geleid.’
Egmont als martelaar
Het verhaal van Egmont en Horne gaf al heel snel aanleiding tot mythevorming,geeft Aline Goosens aan. ‘Willem van Oranje voerde religieuze propaganda waarin de twee graven martelaars waren,ook al waren het katholieken. Bedoeling was ook om een angstcultus rond Filips II te creëren en dat is gelukt. Veel protestanten in de zuidelijke Nederlanden vluchtten of zwoeren hun geloof af. Later,tijdens de Verlichting, rees de vraag naar meer religieuze tolerantie en respect voor het individu. Het was Voltaire die Egmont voor het eerst weer opvoerde in zijn gedicht La Henriade. Daarin wordt Egmont het slachtoffer van religieuze onverdraagzaamheid. Ook in het werk van Schiller en Goethe verscheen de figuur van Egmont. Daarbij gingen ze te werk zoals dat toen gangbaar was: historische figuren werden uit hun context gehaald en in het actuele tijdperk geplaatst. Zo werd Egmont een martelaar wiens verhaal de hang naar religieuze verdraagzaamheid ondersteunde. Ze gingen voorbij aan het feit dat Egmonts gematigde politiek eerder een blijk van realisme was – als hij alle protestanten streng wilde straffen moest hij bij wijze van spreken zijn halve bevolking uitmoorden – dan dat het een grote daad van humanisme was. Ze mengden realiteit en fictie tot een verhaal dat perfect paste in die beginjaren van de Romantiek. Zo voerden Goethe en Schiller een conversatie tussen Willem van Oranje en Egmont op, hoewel nooit is bewezen dat die effectief plaatsvond. Egmont zou bij het afscheid van Willem van Oranje gezegd hebben: ‘Tot ziens, prins zonder land’, waarop die zou hebben geantwoord:‘Tot ziens, graaf zonder hoofd.’ Zo plaatsten ze de realiteitszin van Willem tegenover de naïviteit van Egmont.’
Link tussen heden en verleden
De legende rond Egmont diende niet alleen religieuze doelen, vertelt Aline Goosens. ‘Bij de geboorte van België werd Egmont opnieuw opgevoerd, deze keer met een politiek doel. De bedoeling was om een nieuwe identiteit te creëren, geworteld in een verhaal van het Belgische volk dat zich verzet tegen vijandige buitenlandse machten. Om vanuit het niets een identiteit te creëren, waren er grote personages nodig en Egmont was daar één van. In het onderwijs werd tot aan de Tweede Wereldoorlog veel aandacht besteed aan hem.’ In Ivan de Verschrikkelijke, het vorige stuk van het Antwerp Symphony Orchestra met Het Banket, klonk die link tussen heden en verleden als ‘een gebeurtenis heeft altijd nog een eerder begin en komt nooit tot een einde.’ In Egmont leidt die link niet alleen naar diens tijd. ‘Omdat we vertrekken van de muziek van Beethoven en de tekst van Goethe, zijn we verplicht om de geest van die tijd ook mee te nemen’, zegt Tristan Versteven. Het lezen van Goethes Egmont leidde soms tot verrassende ontdekkingen, vertelt Brechtje Louwaard. ‘Vooraf dachten we eraan om tussen Egmont en Margaretha een zekere erotische of romantische spanning te creëren. Voor de dramatische opbouw en de fantasie, maar historisch zou dat ook niet zo vreemd zijn. Hun basisideeën lagen heel dicht bij elkaar, dus hun levensgevoel wellicht ook. Toen lazen we Goethe en die doet dat eigenlijk ook, subtiel, maar niet mis te verstaan. Dus dachten wij niet zonder trots: ‘Aha, onze collega zit op dezelfde lijn.’ (lacht) Dat soort ontdekkingen zijn bloedstollend. Goethe zal voelbaar zijn in ons stuk.’ Dat alles leidt tot een voorstelling waarin alle woorden ooit zouden gezegd kunnen zijn, zonder dat we altijd weten of dat effectief zo was. Historisch onderbouwde fictie, zeg maar. Al gebruiken de acteurs ook enkele citaten uit historische bronnen, bijvoorbeeld uit een brief van Egmont of een vonnis van Alva. ‘De acteurs die zinnen horen uitspreken, dat is een historische sensatie’, aldus Brechtje Louwaard.
De stem van het volk
Egmont is ver van een geschiedenisles, maar grondige studie van de geschiedenis was nodig om het stuk te maken, geeft Brechtje Louwaard aan. ‘Voor fictiemakers zit de waarde vaak in het detail. Een mooi detail kan zoveel vertellen. Omdat we geen geschiedenislesje willen geven, moeten we het hebben van heel concrete voorbeelden die boekdelen spreken.’ Ook voor de muziekkeuze moesten de auteurs een uit de kluiten gewassen repertoire bestuderen, met name het oeuvre van Beethoven.
Tristan Versteven: ‘We kunnen niet alle muziek van Beethovens Egmont gebruiken om de innerlijke strijd van Egmont te schetsen. Daarom gingen we op zoek in zijn oeuvre naar bijkomende stukken. Al moesten we een aantal stukken meteen uitsluiten. Heel wat muziek van Beethoven heeft een connotatie, de Negende doet iedereen denken dat het over Europa gaat. Het gevaar bestaat dat het publiek wordt weggehaald uit de wereld die wij proberen te creëren.’ Daarnaast kozen Versteven en Louwaard ook voor stukken van Beethoven die de stem van het volk ten tijde van Egmont kunnen weergeven. ‘Je kan dat zoals Goethe doen door personages op te voeren, maar in ons stuk zou dat snel folklore worden’, stelt Louwaard. ‘Evocaties door Egmont en de andere personages zouden dan weer veel afstand creëren. We kunnen de stem van de gewone mensen het best voelbaar maken door een koor te laten zingen. En dat leverde ons een volgende beperking op, want de tekst van de koorstukken moet natuurlijk ook kloppen. Maar in de beperking vind je ook rijkdom en in die zoektocht stootten we op dingen die niet veel mensen kennen, zoals gedichten van Goethe die Beethoven op prachtige muziek zette.’ MVM
Vr 25.05.2018 — 20:00
Za 26.05.2018 — 20:00
De Roma, Antwerpen
Ryan Wigglesworth dirigent
Jan Decleir acteur
Peter Van den Begin acteur
Tristan Versteven tekst & regie
Brechtje Louwaard tekst & regie
Octopus Symfonisch Koor
i.s.m. Het Banket
Egmont (op muziek van Beethoven)
Tickets €40
Categorieën:Interview, Verdieping
antwerpsomagazine.wordpress.com 
Een week geleden deze prachtige voorstelling bijgewoond. Een mooi geheel, de muziek, het koor, de teksten en acteurs! Een boeiende avond die lang bij blijft met schitterende uitvoerders. Jammer dat er slecht twee avonden zijn gepland, er zouden veel meer mensen van deze voorstelling moeten kunnen genieten.
LikeLike